Wiedza w tym jakie wymogi są stawiane pośrednikom kredytowym i pośrednikom kredytu hipotecznego jest istotna na przedsiębiorców, którzy chcą prowadzić działalność gospodarczą w obszarze pośrednictwa kredytowego, ale jest to również wiedza ważna dla kredytobiorców. W pierwszej kolejności należy przybliżyć pojęcie pośrednika kredytowego i ustawowe wymogi jakie musi spełniać, następnie wskazać jego relację do pośrednika kredytu hipotecznego oraz co ustawa wymaga od pośrednika kredytu hipotecznego, a także wspomnieć o powiązanym pośredniku kredytu hipotecznego oraz o agencie w rozumieniu ustawy o kredycie hipotecznym.
Kim jest pośrednik kredytowy?
W obrocie gospodarczym powszechnie wykorzystuje się pośredników (różnego rodzaju), których głównym zadaniem jest poszukiwanie kontrahentów oraz, ogólnie rzecz ujmując, doprowadzenie do sfinalizowania transakcji między wyszukanym kontrahentem a osobą powierzającą pośredniczenie.
Obecnie, z prawnej perspektywy, odpowiedź na pytanie o to kim jest pośrednik kredytowy polega na przytoczeniu definicji legalnej z ustawy o kredycie konsumenckim, według której pośrednik kredytowy to przedsiębiorca w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego, inny niż kredytodawca, który w zakresie swojej działalności gospodarczej lub zawodowej uzyskuje korzyści majątkowe, w szczególności wynagrodzenie od konsumenta, dokonując czynności faktycznych lub prawnych związanych z przygotowaniem, oferowaniem lub zawieraniem umowy o kredyt. Na przykład czynność faktyczna to odebranie podpisanych dokumentów od konsumenta i przekazanie ich bankowi, a czynność prawna to podpisanie umowy kredytowej w imieniu banku. Kredytodawcą według ustawy o kredycie konsumenckim jest przedsiębiorca w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego, który w zakresie swojej działalności gospodarczej lub zawodowej, udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi kredytu (np. jest to bank lub instytucja pożyczkowa, przy czym w definicji tej chodzi o kredyt konsumencki, którym może być tak kredyt bankowy, jak i pożyczka bankowa, czy też pożyczka udzielana przez instytucję pożyczkową). Działalność gospodarczą należy z kolei rozumieć tak, jak definiuje ją ustawa Prawo przedsiębiorców. Stąd np. osoba, która nie prowadzi działalności gospodarczej nie może być pośrednikiem kredytowym w rozumieniu ustawy o kredycie konsumenckim. Nie jest pośrednikiem kredytowym także osoba, która co prawda prowadzi działalność gospodarczą, ale np. wykonuje czynności faktyczne związane z zawieraniem umowy o kredyt poza zakresem tej działalności, czy w sposób, który wyklucza możliwość zakwalifikowania tych działań jako działalności gospodarczej.
Obowiązek uzyskania wpisu do rejestru
Zgodnie z art. 59da ustawy o kredycie konsumenckim pośrednik kredytowy może podjąć wykonywanie działalności w zakresie kredytów konsumenckich dopiero po uzyskaniu wpisu do rejestru prowadzonego przez KNF. Prowadzenie działalności w zakresie pośrednictwa kredytu konsumenckiego bez tego wpisu podlega grzywnie do 100 000 zł.
Wymogi stawiane pośrednikowi kredytowemu
Wpis do rejestru może uzyskać tylko taka osoba fizyczna, która spełnia wymóg niekaralności określony w art. 59da ust. 2 ustawy o kredycie konsumenckim, czyli nie była prawomocnie skazana za przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi lub przestępstwo skarbowe i dołączyła do wniosku o wpis stosowne zaświadczenie z Krajowego Rejestru Karnego. W przypadku gdy wpis zamierza uzyskać osoba prawna wymóg niekaralności dotyczy członków zarządu (w praktyce najczęściej chodzi tu o członków zarządu sp. z o.o.), a jeżeli wniosek składa spółka nieposiadająca osobowości prawnej wówczas wymóg ten dotyczy członków zarządu albo wspólników (spójnik „albo” ma tu istotne znaczenie).
Brak nadzoru KNF nad pośrednikiem kredytowym
Obowiązek dokonania wpisu do rejestru prowadzonego przez Komisję Nadzoru Finansowego nie oznacza, że pośrednik kredytowy jest poddany publicznoprawnemu nadzorowi wykonywanemu przez tę Komisję. Wpis ma gwarantować, że osoby zamierzające działać jako pośrednicy kredytowi w rozumieniu ustawy o kredycie konsumenckim spełniają warunki przewidziane w tej ustawie (tj. przede wszystkim warunek niekaralności). Komisja Nadzoru Finansowego nie kontroluje zatem sposobu wykonywania obowiązków przez pośredników kredytowych i nie ma możliwości stosowania wobec nich środków nadzorczych (np. nie może ukarać pośrednika karą pieniężną). Natomiast KNF posiada kompetencję do wykreślenia wpisu pośrednika kredytowego z rejestru, jeżeli przestał on spełniać warunek niekaralności wskazany w art. 59da ust. 2 ustawy o kredycie konsumenckim.
Pośrednik kredytowy a pośrednik kredytu hipotecznego
Z prawnej perspektywy należy wyraźnie odróżnić pośrednika kredytowego od pośrednika kredytu hipotecznego. Jak to wyżej podnoszono, pojęcie pośrednika kredytowego zostało zdefiniowane w ustawie o kredycie konsumenckim, podczas gdy pojęcie pośrednika kredytu hipotecznego definiuje przepis art. 4 pkt 15 ustawy o kredycie hipotecznym oraz o nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami (dalej: ustawa o kredycie hipotecznym). Przepis ten jest transpozycją art. 4 pkt 5 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/17/UE z dnia 4 lutego 2014 r. w sprawie konsumenckich umów o kredyt związanych z nieruchomościami mieszkalnymi. I tak pośrednik kredytu hipotecznego to przedsiębiorca w rozumieniu art. 431 k.c., niebędący kredytodawcą, który w ramach wykonywanej działalności gospodarczej lub zawodowej, za wynagrodzeniem w formie pieniężnej lub innej uzgodnionej formie korzyści finansowej:
a) przedstawia lub oferuje konsumentom umowy o kredyt hipoteczny, lub
b) udziela konsumentom pomocy, podejmując prace przygotowawcze lub inne przedumowne działania administracyjne inne niż wymienione w lit. a, polegające na obsłudze dokumentów, w związku z umowami o kredyt hipoteczny, lub
c) zawiera z konsumentami umowy o kredyt hipoteczny w imieniu kredytodawcy.
Wykonywanie tych czynności zostało określone przez ustawę o kredycie hipotecznym mianem pośrednictwa kredytu hipotecznego (zob. art. 4 pkt 14 tej ustawy). Charakterystycznymi cechami tego rodzaju pośrednictwa kredytowego jest klasyfikacja klienta jako konsumenta i ścisły związek z umową o kredyt hipoteczny (zdefiniowaną w art. 3 ust. 1 ustawy o kredycie hipotecznym).
Definicja pośrednika kredytu hipotecznego jest bardziej szczegółowa niż definicja pośrednika kredytowego, gdyż doprecyzuje wykonywane przez pośrednika czynności faktyczne (przedstawianie umowy o kredyt hipoteczny, podejmowanie prac przygotowawczych) oraz czynności prawne (zawieranie z konsumentami umów o kredyt hipoteczny). Pośrednika kredytu hipotecznego wyróżnia to, że wykonywane przez niego czynności dotyczą kredytu hipotecznego w rozumieniu ustawy o kredycie hipotecznym. Stąd też pośrednik kredytowy w rozumieniu ustawy o kredycie konsumenckim nie może pośredniczyć w zawieraniu umowy kredytu hipotecznego, chyba że uzyska status pośrednika kredytu hipotecznego.
Wymogi stawiane pośrednikowi kredytu hipotecznego
Pośrednik kredytu hipotecznego może prowadzić działalność w zakresie pośrednictwa kredytu hipotecznego po uzyskaniu zezwolenia wydanego przez Komisję Nadzoru Finansowego i dokonaniu wpisu do rejestru pośredników kredytowych (art. 48 ust. 1 ustawy o kredycie hipotecznym). Pośrednikiem kredytu hipotecznego może być osoba prawna (np. spółka z o.o.), spółka nieposiadająca osobowości prawnej albo osoba fizyczna.
Wymogi jakie musi spełnić pośrednik kredytu hipotecznego, aby uzyskać zezwolenie są następujące:
1) W przypadku osoby fizycznej:
- posiadanie miejsca prowadzenia działalności na terytorium RP,
- posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych,
- brak prawomocnego skazania za umyślne przestępstwo przeciwko: życiu i zdrowiu, wymiarowi sprawiedliwości, ochronie informacji, wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, a także za umyślne przestępstwo skarbowe,
- posiadanie co najmniej wykształcenia średniego lub średniego branżowego,
- złożenie z wynikiem pozytywnym egzaminu na pośrednika kredytu hipotecznego, (nie później niż 2 lata przed dniem złożenia wniosku o uzyskanie zezwolenia), przy czym ten wymóg nie ma zastosowania do osób, które ukończyły wyższe studnia ekonomiczne lub prawnicze i uzyskały tytuł magistra,
- złożenie pisemnego oświadczenia o zobowiązaniu się do zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej lub umowy gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej, o których mowa w art. 55 ust. 1 ustawy o kredycie hipotecznym,
Osoby fizyczne wchodzące w skład personelu pośrednika kredytu hipotecznego, będącego osobą fizyczną, musza spełniać taki sam jak on warunek posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych oraz niekaralności.
2) W przypadku osoby prawnej:
- członkowie zarządu muszą spełniać wyżej wskazane wymogi dla osoby fizycznej (z wyjątkiem obowiązku zawarcia odpowiedniej umowy ubezpieczenia lub gwarancji bankowej),
- występuje obowiązek złożenia przez osobę prawną pisemnego oświadczenia o zobowiązaniu się do zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej lub umowy gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej, o których mowa w art. 55 ust. 1 ustawy o kredycie hipotecznym,
- personel osoby prawnej musi spełniać warunki posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych oraz niekaralności (jak wyżej, w odniesieniu do osoby fizycznej).
- osoba prawna musi posiadać siedzibę na terytorium RP.
3) W przypadku spółki nieposiadającej osobowości prawnej:
- wspólnicy, jeżeli są osobami fizycznymi, muszą spełniać wskazane wyżej wymogi dla osoby fizycznej (z wyjątkiem obowiązku zawarcia odpowiedniej umowy ubezpieczenia lub gwarancji bankowej), a jeżeli wspólnikiem spółki nieposiadającej osobowości prawnej jest osoba prawna, to wówczas członkowie zarządu tej osoby prawnej muszą spełniać wskazane wyżej warunki dla osoby fizycznej,
- występuje obowiązek złożenia pisemnego oświadczenia o zobowiązaniu się do zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej lub umowy gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej, o których mowa w art. 55 ust. 1 ustawy o kredycie hipotecznym,
- personel spółki musi spełniać warunki posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych oraz niekaralności (jak wyżej, w odniesieniu do osoby fizycznej).
- posiadanie miejsca zamieszkania lub siedziby na terytorium RP przez wspólnika lub komplementariusza prowadzącego sprawy spółki i uprawnionego do jej reprezentacji.
Pośrednik kredytu hipotecznego ma obowiązek zawrzeć umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone w związku z wykonywaną działalnością w zakresie pośrednictwa kredytu hipotecznego lub umowę gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej na wypadek odpowiedzialności wynikłej z niedochowania należytej staranności w związku z wykonywaniem tej działalności. Według rozporządzenia z dnia 19 lipca 2017 r. Ministra Rozwoju i Finansów w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej pośrednika kredytu hipotecznego minimalna suma gwarancyjna ubezpieczenia OC, w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy, wynosi równowartość w złotych 460 000 euro w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte umową ubezpieczenia OC, oraz 750 000 euro w odniesieniu do wszystkich takich zdarzeń.
Wymogi stawiane powiązanemu pośrednikowi hipotecznemu
Powiązany pośrednik kredytu hipotecznego to taki pośrednik kredytu hipotecznego, który działa w imieniu i na rzecz wyłącznie jednego kredytodawcy. Ewentualnie status powiązanego pośrednika kredytu hipotecznego może uzyskać taki pośrednik kredytu hipotecznego, który działa w imieniu i na rzecz wyłącznie jednej grupy kredytodawców, którzy podlegają konsolidacji do celów sporządzania skonsolidowanych sprawozdań finansowych zgodnie z ustawą o rachunkowości albo działa w imieniu i na rzecz określonej liczby takich kredytodawców lub grup kredytodawców spełanijących warunek z art. 4 pkt 16 ustawy o kredycie hipotecznym.
Powiązany pośrednik kredytu hipotecznego może prowadzić działalność bez zezwolenia KNF, jeżeli działa na rzecz wyłącznie jednego kredytodawcy, po uzyskaniu wpisu do rejestru pośredników kredytowych (art. 57 ust. 1 ustawy o kredycie hipotecznym).
Agent w rozumieniu ustawy o kredycie hipotecznym
Pojęcie agenta handlowego jest szeroko wykorzystywane w prawie handlowym i ma umocowanie przede wszystkim w umowie agencyjnej uregulowanej w kodeksie cywilnym (art. 758 – 764(9) k.c.). Definicja agenta, jako strony umowy agencyjnej i przyjmującego zlecenie, jest zawarta w art. 758 § 1 k.c. Ustawa o kredycie hipotecznym wprowadza dla swoich potrzeb definicję agenta w art. 4 pkt 1, zgodnie z którą agentem jest przedsiębiorca w rozumieniu art. 43(1) k.c., wykonujący czynności pośrednictwa kredytu hipotecznego, występujący w imieniu i na rzecz wyłącznie jednego pośrednika kredytu hipotecznego. Podstawą prawną relacji pomiędzy tak rozumianym agentem a pośrednikiem kredytu hipotecznego jest umowa agencyjna, a agent ma obowiązek wpisu do rejestru pośredników kredytowych.
Należy w tym miejscu podkreślić, że pośrednik kredytu hipotecznego ponosi pełną i bezwarunkową odpowiedzialność za wszelkie działania lub zaniechania jego agenta podejmowane w imieniu i na rzecz tego pośrednika kredytu hipotecznego.
Agent, w rozumieniu ustawy o kredycie hipotecznym, musi spełnić następujące warunki:
1) Jeżeli jest osobą fizyczną,
- powinien posiadać pełną zdolność do czynności prawnych oraz nie być prawomocnie skazanym za umyślne przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu, przeciwko wymiarowi sprawiedliwości, przeciwko ochronie informacji, przeciwko wiarygodności dokumentów, przeciwko mieniu, przeciwko obrotowi gospodarczemu, przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, umyślne przestępstwo skarbowe,
- powinien posiadać co najmniej wykształcenie średnie lub średnie branżowe,
- powinien odbyć organizowane przez pośrednika kredytu hipotecznego szkolenie i złożyć z wynikiem pozytywnym egzamin przeprowadzony przez pośrednika kredytu hipotecznego, obejmujący zagadnienia określone w art. 53 ust. 3 i 4 ustawy o kredycie hipotecznym (tego wymogu nie stosuje się do osób, które ukończyły wyższe studia ekonomiczne lub prawnicze i uzyskały tytuł magistra).
2) Jeżeli jest osobą prawną, członkowie jej zarządu powinni spełniać warunki, o których mowa powyżej, w pkt 1;
3) Jeżeli jest spółką nieposiadającą osobowości prawnej, jej wspólnicy, jeżeli są osobami fizycznymi, powinni spełniać warunki, o których mowa powyżej, w pkt 1, a w przypadku gdy wspólnikiem tej spółki jest osoba prawna - członkowie zarządu powinni spełniać warunki, o których mowa powyżej, w pkt 1.